किल्ले तळगड व कुडा लेणी (TALGAD FORT)

       उन्हाळ्यामुळे बरेच दिवस कुठेही जायचा काही प्लॅन केला नव्हता  पण मग होळी धूलिवंदन शनिवार आणि  रविवार असा LONG WEEKEND येताना दिसला मग म्हंटल काहीतरी प्लॅन करायला हवा.  माझा भाऊ अजय दादा बऱ्याचदिवसापासून म्हणत होता आपण वाहिनीच्या घरी जाऊ. म्हंटलं हि योग्य वेळ आहे. कारण मी आजपर्यंत कोकणातली होळी कधी पहिलीच नव्हती सोबतच "तळगड" पण बघायचा होता आणि राहायला नेहा वहिनींचे घर होते त्यामुळे काहीच त्रास  नव्हता. गाडी घेऊन जायचे ठरल्याने वेळेचं बंधन नव्हतं

 किल्ले तळगड 

        होळीला सुट्टी नसल्याकारणाने मी ऑफिसमधून लवकर निघालो थेट बदलापूर ला आलो. एव्हाना साडेतीन वाजले होते. खरंतर पहिले आमचा विचार पनवेलला भेटायचा होता. पण बरं झालं दादाच्या घरी आलो. त्यामुळे मला पुरणपोळीचा आस्वाद घेता आला. हे पाहिलं वर्ष असेल कि मला पुरणपोळी मिळण्यासाठी इतका त्रास झाला असेल पण ते म्हणतात "ना दाने दाने पे लिखा है खाने वाले का नाम" तसेच काहीसे झाले. त्या पुरणपोळीसाठी नेहा वहिनी आणि कीर्ती वाहिनी तुमचे खूप खूप आभार. तो दिवस मी कधीच विसरू शकत नाही.
       सुमारे ४ वाजता आम्ही घरून निघालो आणि कर्जत वाकण मार्गे आम्ही सुमारे ७.३० वाजता तळं ह्या गावी पोहोचलो. दुर्ग वाटेच्या भाषेत सांगायचं झालं तर चंदेरी, नाखिंड  माथेरान,  इर्शाळगड ह्यांना मागे टाकत आम्ही घरी पोचलो.  इतर वेळी ट्रेन ने जायचं असल्यास कोकण रेल्वे पकडून इंदापूर ला उतरून इंदापूर वरून टाळ्याला जायला बस मिळते किंवा SHARE AUTO मिळते

       घरी पोहोचल्यावर थोडासा चहा नाश्ता करून गावची होळी बघायला बाहेर पडलो. आपल्या मुंबईत म्हणायला गेलं तर ४ लाकडं गोळा केली पेटवली कि ती होळी होते. पण गावाला मोजक्याच आणि भव्य होळ्या असतात त्याचा प्रत्यय तिकडे गेल्यावरच आला. ती होळी पाहून मी खरंच आश्चर्यचकित झालो मला असं वाटलं  आमच्या मुंबईत वर्गणी गोळा करण्यासाठीच होळ्या करत असतील. गावची एकत्र जमलेली लोक पाहून खरचं  सार्वजनिक सणांचं महत्व कळलं. ते सगळं पाहून घरी आलो पोटभर जेवलो.

 गावची होळी 

      दुसऱ्यादिवशी लवकर उठलो चहा नास्ता केला आणि मी अजयदादा तन्मय दादा आणि छोटी रिया तळगडावर जायला निघालो घरापासून ५ मिनिट अंतरावर तळगडाचे प्रवेशद्वार असल्यामुळे चालतच जायला निघालो. सुरवातीची १० मिनिटाची असलेली वाट फक्त रानावनांची होती. पुढे व्यवस्थित पाऊलवाट होती.  तिथेच किल्ल्यात शिरतांना पडझड झालेला दरवाजा लागला तो म्हणजे हनुमान दरवाजा.

 हनुमान दरवाजा 

        या हनुमान दरवाजाच्या उजव्या कोपऱ्यात मारुतीची सुंदर कोरलेली मूर्ती व खाली पाण्याचे विस्तृत टाके नजरेस पडले . मी तर थेट त्या टाक्यांमध्ये जाऊन पहिले कि काय त्या वेळची योजना होती

  

      पाण्याचे टाके  

      सुमारे २० मिनिट चालल्यावर गडाच्या बरोबर मध्यभागी पोहोचलो तिथे ३ तोफा शत्रुसैन्याच्या येणाच्या दिशेने तोंड करून ठेवल्या होत्या. तिथून  पूर्ण गावाचा नजारा दृष्टीस पडला.
   

   
         धूलिवंदन असल्याने गावाच्या रस्त्यावर जागोजागी गुलाल दिसत होता तिथे संपूर्ण गाव एका दृष्टीक्षेपात भरून आम्ही पुढील चढाईस सुरुवात केली. पुढे बालेकिल्ला स्पष्ट दिसत होता व तिथे पोहोचण्यास असणारी पायवाट.

        गडाची तटबंदी 

         त्या पायवाटेने जाऊन सुमारे १० मिनिटातच आम्ही बालेकिल्याबर पोहोचलो चढण्यास सोपा असला तरी ह्याचा विस्तार बराच मोठा आहे. किल्ल्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे तटबंदी अजूनही शाबूत आहे. अनेक ठिकाणचे बुरुज आजही चांगल्या स्थितित आढळतात.  वर पोचल्यावर नेहमीप्रमाणे समोर एक शंकराचे देऊळ दिसलं

       शंकराचे देऊळ 

       कोणत्याही गडावर शंकर, हनुमान नाहीतर गणपतीचे मंदिर असतेच.  त्याचे दर्शन घेऊन आम्ही आजूबाजूचा भाग न्याहाळण्यास सुरुवात केली. थोड्याच अंतरावर पाण्याची खोदलेली सात टाकी दिसली.

    सात टाके  

     पुढे दक्षिणेकडे चालत गेल्यावर बुरुज आहे गडाचा वापर हा मुख्यत्वेकरून टेहळणीसाठीच केला जात असावा त्यामुळॆ आम्ही सुद्धा तेच केलं . आमच्या सोबत आलेल्या  रियाची आम्ही लोकांनी शाळा घेतली तिच्याकडून काही श्लोक म्हणून घेतले.

 गडाचा संपूर्ण परिसर 360 DEGREE VIEW

      सुमारे १५-२० मिनिट त्या बुरुजावर गप्पा टप्पा मारल्या आजूबाजूचा परिसर न्याहाळला व पुन्हा परतीचा वाटेने निघालो. एव्हाना धूलिवंदनसाठी गावची मुले जमा झाली होती त्यामुळे आम्ही सुद्धा मजा मस्ती केली.

       दुपारी वहिनींच्या आईच्या हातच स्वादिष्ट जेवण जेवलो सोबतच एक पिढी मागे म्हणजे वहिनींच्या आजीशी गप्पा मारल्या मला आजपर्यंत आवडलेल्या आजींमध्ये त्या सगळ्यात प्रेमळ आजी. आपल्या शब्दात सांगायचं झालं तर "लई भारी" त्यामुळे बऱ्याच वर्षाने का ना होईना आजीच्या प्रेमाचा आनंद घेतला. त्या आठवणी मनात नेहमी घर राहतील.

            पुढे दुपारी थोडा आराम केला व ऊन कमी झाल्यावर तळं ह्या गावापासून सुमारे १३ किमी असणाऱ्या कुडा लेणी ला भेट द्यायला निघालो. ४ वाजताच्या सुमारास गाड्या घेऊन आम्ही कुडा लेणीच्या दिशने निघालो आडवाटेला असणारी हि लेणी भव्य आणि विस्तृत आहे. 

 कुडा लेणी 

     २००० वर्षांपूर्वी बांधलेल्या ह्या लेणीमध्ये सुमारे १५०० वर्षापूर्वीचे कोरीवकाम आहे. एकूण २२ गुहा असलेल्या ह्या लेणी मध्ये एका लेणीच्या बाहेरील बाजूस एक हत्ती व आत बुद्धांच्या मूर्ती आहेत व डाव्या बाजूस काही मजकूर कोरलेला आहे. त्यात आतील वास्तूंचे वर्णन केलेले आहे.

ब्राम्ही भाषेतील बाहेरील मजकूर 

         डाव्या कोपर्यामध्ये एका वृद्ध व्यक्तीच्या जीवनातील आकृत्या आणि स्त्रिया आल्या आहेत. हा मनुष्य एक जड पगडी वापरतो. आणि त्याचा डावा हात धारण करतो त्याने कंबरपर्यत कोणतीही आच्छादने वापरली नाही परंतु त्याच्या हातात लांब, जड, नळीच्या आकाराचा ब्रेसलेट आहे;  बाजूला उभ्या असणाऱ्या स्त्रीने बटूच्या डोक्यावर एक हात ठेवला आहे, जो तिच्या डाव्या बाजूने गुडघे टेकून जड पादुकोण समायोजित करत आहे.

      उजव्या बाजूस कमळावर बसलेले काही बुद्ध, पाय खाली ठेवलेले आहेत  त्यांच्या पत्नींबरोबर आणि त्यांच्यापाठोपाठ अनेक महिला उपासक आहेत. हि सर्व दिलेले माहिती म्हणजेच ब्राम्ही लिपीतून मराठीत केलेलं भाषांतर हे माझा मित्र डॉ अजय प्रधान ह्यांच्याकडून प्राप्त झाली आहे त्यामुळे मलाही ह्या लेणीचा इतिहास जाण्यात मजा आली त्यामुळे त्याचे आभार.

            फोटोग्राफी करून परतलो रात्री  दादाच्या मदतीने गावची स्पेशल पोफ़टी बनवली.मी प्रथमच त्याचा आस्वाद घेतलेला अप्रतिम चव. पुन्हा कधी कोणी काय करायचं असं विचारल्यास माझा सगळ्यात आधी उत्तर असेल पोफ़टी. बस आता पोटपूजा झाली होती त्यामुळे त्या शांत वातावरणात झोपी गेलो

 घरी परतत असतानाचा सूर्यास्त 

          दुसऱ्या दिवशी सकाळी लवकर उठून आम्ही पुन्हा मुंबईच्या दिशेने रवाना झालो. असा हा २ दिवसाचा धमाल प्रवास, गावची आठवण आणि मायेची साठवण नेहमी स्मरणात राहील. बाकी सर्वांचे आभार ज्यामुळे माझा हा प्रवास मस्त झाला अजयदादा,  नेहा वाहिनी,  आई, आजी आणि  दादा , पुन्हा कधी आलो तरी हक्कानेच येईन आता तळसुद्धा आपलच आहे.
वाचकांनी सुद्धा कधी ह्या भागात गेल्यास तळगड आणि सोबतच कुडा लेणी ला नक्की भेट द्या मन नक्कीच प्रसन्न होईल. धन्यवाद.....

तळ्यातलं तळ